Sümer Kral Destanları – Enmerkar – Lugalbanda

Açıklama

Sümer Kral Destanları

MÖ 22.-17. yüzyıllara tarihlenen pek çok nüshaya göre, Mezopotamya’da destanlarıyla öne çıkan üç büyük Uruk kralı Enmerkar, Lugalbanda ve Gılgamış’tır. Elinizdeki eser, Sümer Kral Listesi’nde Uruk kentini kurduğu ve 420 yıl boyunca hüküm sürdüğü rivayet edilen Enmerkar ile Ur kent devletinin hâkimiyetine girmeden önce ülkeyi 36 yıl boyunca yöneten son kral Lugalbanda’nın destanlarını içermektedir. Enmerkar’ı konu alan “Enmerkar ve Aratta Kralı” ile “Enmerkar ile Ensuḫkešdana”; Luganbanda’yı konu alan “Lugalbanda Dağ Mağarasında” ve “Lugalbanda ile Anzud Kuşu” destanları Sümerceden çevrildi ve Türkçede ilk kez Hasan Âli Yücel Klasikler Dizisi’nde okurla buluşuyor.

Selim F. Adalı: Sydney Üniversitesi’nde Klasik ve Eski Çağ öğrenimi görmüştür. Mezopotamya edebiyatı, dini metinler ve Asur İmparatorluğu hakkında bilimsel çalışmalar yürütmekte; Bâbilce, Sümerce, Hititçe, Eski İbranice ve Eski Yunanca dersleri vermektedir. Ankara Sosyal Bilimler Üniversitesi Tarih Bölümü’nde öğretim üyesi olarak çalışmaktadır.

Ali T. Görgü: Ankara Üniversitesi DTCF Dilbilim Bölümü’nden mezun oldu. Türkçenin Eğitimi ve Öğretimi alanında yüksek lisans yaptı. Avusturya devletinin bursuyla araştırmalarını bir süre Avusturya’da sürdürdü. Bazı dergilerde öyküleri, incelemeleri yayımlandı. Bilkent Üniversitesi, İnsani Bilimler ve Edebiyat Fakültesi’nde öğretim görevlisi olarak çalışmaktadır.

Sümer Kral Destanları  – Sunuş

Güney Mezopotamya’da, MÖ 4. binyılın ikinci yarısında Uruk’ta hızlı bir kentleşme süreci başlamıştı. Toplumsal sınıfların belirginleştiği bu süreçte, karmaşık ekonomik işlemleri kayıt altına almak için, Uruk’ta yazı icat edildi. Uruk maddi kültürünün öğeleri (çanaklar, resim-yazı) Ortadoğu’nun kimi bölgelerine yayılmıştı. Tapınaklar çevresinde yaşayan topluluklar, bu dönemin siyasi kişilerini ve olaylarını sözlü geleneğe aktararak toplumsal hafızaya katmıştı. Mezopotamya yazısı ilk olarak ekonomik, bürokratik işler ile kâtip eğitimi amacıyla tasarlandığı için olsa gerek, henüz bu dönemden kalma yazılı bir Uruk kral destanı bulunamamıştır. Erken Hanedan Dönemi olarak adlandırılan MÖ 3. binyılın ilk yarısında, Uruk dışındaki Sümer şehir devletleri  arasındaki rekabet derinleşmişti. Bu dönemlerde Uruk kralları, geçmişin büyük kralları olarak yeraltı dünyasında yaşayan ölümsüz ruhlar sayılırdı. Tapınaklarda onlar için ibadet edilirdi. Bu dönemde, edebi metinler de yazıya geçiriliyordu. Abu Salabih’te bulunan, Lugalbanda ile Tanrıça Ninsuna’nın evliliğini anlatan ve kısmen korunmuş bir edebi metnin nüshası, MÖ 2600 civarlarına tarihlenir. Günümüze kadar yapılan kazılarda bu dönemden kalma az sayıda edebi bulguya rastlanmıştır. Uruk ve Erken Hanedan dönemlerini takip eden yüzyıllarda, Uruk kralları hakkında efsaneler kaydedildi. Sümer Kral Listesi adıyla tanınan yıllık, MÖ 21. yüzyılın ilk yarısı ile MÖ 18. yüzyıl arasına tarihlenen bazı çivi yazılı kil tablet nüshalarla günümüze gelmiştir. İdeolojik amaçlarla yazılmış bir yıllıktır. Bu yıllık, tarihin başından Eski Bâbil Dönemi’ne kadar gelip geçmiş hanedan ve kral adlarını içerir. Liste, taraflı ve eksik bilgiye sahip olmasından dolayı, bu adları tam olarak belirtmese de, Mezopotamyalıların tarihsel hafızası açısından önemli olan kişilere dair bilgiler içerir. Konumuzla ilgili olarak, Uruk’un kralları ve ülkelerini kaç yıl yönettiklerine kimi zaman abartılıyla yer verildiğini söyleyebiliriz.

…

Selim F. Adalı – Ali T. Görgü
2016